CHARLOTTE MASON, EEN TIJDLOZE ONDERWIJSHERVORMSTER
(Although this website and blog is normally written in English, Paula wrote this article for a Dutch educational magazin and therefor is in Dutch).
Wat Florence Nightingale was voor de gezondheidszorg, was Charlotte Mason (1842-1923) voor het onderwijs: een zorgzame hervormster. Wie was Mason en waarom is haar visie zo tijdloos? [1]
Charlotte Maria Saw Mason wordt op 1 Januari 1842 geboren te Bangor (Noord Wales). Ze is enig kind. Wanneer Charlotte 16 is, sterft haar moeder en een jaar later haar vader. Charlotte wordt naar een docentenopleiding gestuurd en behaalt haar onderwijs-certificaat. In de jaren die volgen, ontwikkelt Charlotte haar ideeën. Mason verhuist naar Chichester alwaar ze de samenhang begint te zien tussen opvoeding en onderwijs. Ouders moeten meer betrokken worden bij het onderwijs. Mason geeft daarover lezingen die later gepubliceerd worden onder de naam ‘home-education’ (thuisonderwijs). Opvoeding en onderwijs hangen samen, stelt ze. In 1891 verhuist ze naar Ambleside alwaar ze gouvernantes opleidt. Ze wordt 81 jaar oud. Na haar dood wordt haar opleidingscentrum te Ambleside het Charlotte Mason College. Dit college bestaat niet meer. Maar Masons onderwijsvisie geniet hernieuwde belangstelling. Met name in Europa en de V.S. Wat is zo bijzonder aan Masons visie? Wat kan een Victoriaanse ongehuwde en kinderloze vrouw ons te vertellen hebben over opvoeding en onderwijs?
ONDERWIJS IS OMGEVING EN DISCIPLINE
Mason hanteert een brede definitie van onderwijs. Onderwijs, zegt ze, is een omgeving, een discipline en een leven (‘Education is an atmosphere, a discipline, a life’). Onderwijs is een omgeving. Wat bedoelt Mason daarmee? Een kind groeit op in een omgeving en in deze omgeving vindt het leren plaats. Onderwijs is dus niet synoniem aan school. Leerlingen leren binnen een gezin, buiten een gezin, in een dorp, een stad, op de boerderij, binnen de muren van een school, een museum, een sporthal en vooral in de natuur. Jongeren doen overal kennis op, leren overal regels en gedrag. Leren is daarom een omgeving. Deze leerzame omgeving definieert Mason beduidend omvangrijker dan de beperkte ruimte van een klaslokaal.
‘Onderwijs is a discipline.’, meent Mason. Met discipline bedoelt Mason een juiste opvoeding door aangeleerde goede gewoonten en goed gedrag. Mason stelt dat hoe meer je goede gewoonten aanleert, hoe beter het leven zal gaan. Zo word je gewaardeerd als je ‘dank je’ en ‘pardon’ zegt. Ouders mogen slecht gedrag niet door de vingers zien. Hoe jonger het kind is, hoe makkelijker het nog te beïnvloeden is. Een jong kind reageert nog op een afkeurende blik, een ouder kind heeft correctie nodig. Kun je niets kindvriendelijk zien in Masons Victoriaans accent op goed gedrag, dan ben je bij haar niet aan het juiste adres. Echter, heb je geen respect voor een kind, dan zal Mason je eveneens niet aanspreken. Mason stelt namelijk dat een kind niet gemanipuleerd mag worden met angst, liefde, straf of complimenten. In een tijd waarin kinderen gezien maar niet gehoord mogen worden, is Masons nadruk op respect voor een kind opmerkelijk.
Mason bepleit samenwerking tussen de docent en de ouder bij het aanleren van goede gewoonten. Ouders en docenten kunnen hierover controle pas laten varen wanneer een leerling in ruime en betrouwbare mate over goed gedrag beschikt. Masons onderwijsvisie past in deze tijd waarin men roept om goed gedrag. Denk alleen al aan onveilige scholen waarin een kleine groep vechters de leeromgeving van goedwillende leerlingen verpesten. Mason schenkt in perioden van 4 tot 6 weken aandacht aan het verwerven van goede gewoonten zoals netheid en beleefdheid. Mason weet een juiste balans te vinden tussen een ruime mate van vrijheid in de vroege jeugd en een juiste mate van autoritaire invloed van docenten en ouders. Vrijheid, formuleert Mason, is het resultaat van goede begeleiding, niet het gevolg van een ongecorrigeerde natuur.
LEVENDE OF BEZIELDE BOEKEN
Hoe kreeg Masons visie handen en voeten? Eén van de opvallendste en bekendste aspecten van haar onderwijs betreft haar voorliefde voor ‘levende boeken’ (living books). Mason houdt van betekenisvolle boeken, niet van saaie, feit-georiënteerde werkboeken waaraan leerlingen lees- noch leerplezier beleven. Wat kenmerkt een levend boek? Een levend boek is geschreven door een bezielde auteur. Deze hanteert een verhalende of sprekende schrijfstijl die getuigt van passie voor het onderwerp. Levende boeken voeden leerlingen met verhalen, ideeën en nobele gedachten, meent Mason. Een levend boek genereert leergierigheid, zelfs voor onderwerpen waarvoor de leerling op voorhand geen interesse opbrengt. Waarom gebeurt dat? Omdat het boek de leerling respecteert. Het boek zendt niet de verborgen boodschap uit: ‘Jij bent dom en ik zal je wel even leren’. Het boek daagt uit, prikkelt het denken, stelt de leerling vragen en weet vragen in de leerling op te roepen. Het is aan de ouders, docenten en leerlingen om te zoeken naar levende boeken. En dat is door de opkomst van de markt voor jeugdboeken geen ondoenlijke opgave. Integendeel. Wat is leuker dan een groep een Top 10 ‘Living Books’ te laten bijhouden? Mason schenkt vervolgens aandacht aan het navertellen van teksten, essays of boeken. De leerling wordt door de narratieve inspanning gestimuleerd de verhaallijn te ontdekken, nieuwe woorden te gebruiken en zijn geheugen te trainen. Een Mason-leerling zal niet snel verzuchten ‘Nou ja, dat vind ik nou eenmaal….’
VAARDIGHEDEN
Charlotte schenkt uiteraard ook aandacht aan vaardigheden zoals spelling, grammatica en schrijven door het dictee. Een leerling krijgt een tekst (of aantal zinnen) te bestuderen waarna deze zin voor zin gedicteerd wordt. Aan de hand van deze teksten worden de woorden, grammatica, spellingsfouten en zinsopbouw besproken. Zo blijft spelling contextueel en wordt direct aandacht geschonken aan handschrift-training. Maar daar blijft het niet bij. Op zo’n moment is het interessanter ‘Veni, Vidi, Vici’ of het ‘Cogito ergo sum’ te kopiëren en te bespreken dan ‘De theepot staat op de tafel’. Mason integreert zo geschiedenis, aardrijkskunde en literatuur.
Kunst, muziek en dichtkunst zijn ook een belangrijk onderdeel van het Mason-curriculum. Kunst wordt gegeven door leerlingen enkele meesterwerken te laten bestuderen. Van de vijf middagen op school wordt er één steevast buiten doorgebracht voor natuurstudie, natuurschetsen en om op deze directe wijze de studie van wetenschappen te introduceren. Mason plaatst de leerling graag en veel in de natuur. De natuur, zegt ze, is één grote onderwijzer. Mason laat leerlingen een Nature-Notebook maken. En dat niet alleen. Oudere leerlingen maken hun eigen dagboek waarin zij hun interesses uitwerken. Masons leerlingen krijgen aan het einde van de week tijd om in hun dagboek te schrijven. Zo ontwikkelen zij creatief schrijven. ‘Never a dull moment’ zou je kunnen zeggen. Althans, mentale overconcentratie wordt vermeden of afgewisseld met sport en spel.
MASONS VERNIEUWINGEN
Mason stichtte een meisjesschool en bepleit onderwijs voor iedereen, jongens én meisjes. Dat was progressief in haar tijd. Mason wilde de totale leerling zo evenwichtig mogelijk onderwijzen. Het aspect ‘leven’ (‘Education is a life’) verdient dan ook nog enige toelichting. Mason bedoelde niet dat onderwijs leven is in de zin dat een leerling vanzelf leert. Al leert een leerling elke dag door intrinsieke motivatie, Mason legde veel verantwoording bij ouders en docenten. Leerlingen leren door hen gedachten aan te reiken en hen met ideeën te voeden. Stel de juiste vragen die de jonge hersenen prikkelen. Vertel aan hen interessante verhalen waardoor de nieuwsgierigheid en de leergierigheid aangewakkerd wordt. Leerlingen bestoken met droge feiten is onvoldoende. Zoals je een kind moet voeden met voeding, zo moeten ouders en docenten hun leerlingen ook cognitief voeden. Leven en leren zijn met elkaar verbonden, aldus Mason. En dit wordt wel eens vergeten in Nederland alwaar de schoolplicht de indruk geeft dat scholen voor al het onderwijs verantwoordelijk zijn. Ouders vragen steeds meer van scholen: naschoolse opvang, seksuele voorlichting, lessen over goed burgerschap, maar is dat opvoeding of onderwijs? Masons pleit voor een actieve rol van de ouder in het onderwijs en een actieve rol van de school in de opvoeding van de leerling. Samenwerking, daar gaat het volgens Mason om.
MASONS REVIVAL
Mason schreef veel boeken, leefde een tijd van de opbrengst van vijf door haar geschreven geografie-boeken en gaf veel lezingen. Ook stichtte ze de Onderwijs Society Parents National Education Union (PNEU) en was redacteur van het maandelijkse tijdschrift ‘Parent’s Review’. Ze gaf les aan ouders en stichtte behalve een meisjesschool ook diverse basisscholen. Dit zijn opvallende ambities voor een vrouw uit haar tijd. Maar waarom kent haast niemand Charlotte Mason terwijl we wel Montessori kennen? Deze vraag doet er gelukkig niet meer toe, immers Masons onderwijsvisie geniet hernieuwde belangstelling. Docenten en ouders die teleurgesteld zijn in het huidige onderwijs herontdekken Charlotte Mason. Haar onderwijsvisie is buitengewoon kindvriendelijk. Elke docent en ouder ziet met eigen ogen dat levende (onderwijs)boeken het leerproces versnellen. Ook onderschrijven docenten het belang van natuurstudies en benadrukken zij hoe belangrijk goed gedrag is. Masons onderwijsvisie is een toegepaste visie die aan elke school, gezin of leerling aangepast kan worden. En dus ook aan deze tijd. Hoeveel ‘Mason’ je in de praktijk brengt, zal van school tot school, van land tot land en gezin tot gezin verschillen. Onderwijs is een middel tot een bepaald doel en dat doel is voor Mason niet een geslaagde cito-test maar een gelukkige, evenwichtige leerling met goede gewoonten en een gezonde en blijvende leergierigheid.
Dankzij Mason’s inspiratie om op zoek te gaan naar levende (of levendige) boeken heeft de schrijftster van dit stuk, Paula Kuitenbrouwer, nog steeds prachtige educatieve kunstboeken op haar plank die wachten op de volgende generatie. De boeken zijn simpelweg te fantastisch om weg te doen. Ook gaf Paula tien jaren thuisonderwijs. Haar dochter is inmiddels student aan een Nederlandse universiteit.
[1] Met dank aan Henny van Dongen en Pascale Hoek voor hun adviezen. The Original Home Schooling Series by Charlotte Mason. Dit zijn zes boeken. Voor de basisschool begint men met deel I. Voor leerlingen vanaf 9 jaar begint men met deel 3. Voorgezet onderwijs begint met deel 6. Zie amblesideonline.org voor meer over Charlotte Mason.
Paula Kuitenbrouwer
Op Etsy
Op Instagram
Paula Kuitenbrouwer 